-
1 акыл җитми
уму́ непостижи́мо; ума́ не приложу́; не пойму́, в толк не возьму́ -
2 акыл
сущ.1)а) ум, ра́зум; интелле́кт || у́мственный (труд), интеллектуа́льныйакыл яшьтә түгел - башта — (посл.) ум не в во́зрасте, а в голове́
акыл зәгыйфьлеге — у́мственная сла́бость
б) ум, рассу́док, рассуди́тельность || у́мственный, рассу́дочный ( анализ)в) благоразу́мие, рассуди́тельность; созна́ние, созна́тельностьакылың кайда иде соң синең? — где́ же была́ твоя́ рассуди́тельность (благоразу́мие)?
г) ум, разу́мность, (как сле́дствие о́пыта) ум-ра́зум, му́дрость; умудрённостьпрактик акыл — практи́ческий ум (му́дрость, умудрённость)
мәкальдә чагылган тирән акыл — глубо́кая му́дрость, отражённая в посло́вице
2) разг.а) мысль, иде́якаян килде әле сиңа бу акыл ? — отку́да у тебя́ э́та мысль?
б) сове́т, наставле́ниеаның акылы белән йөрсәң... — бу́дешь его́ слу́шаться... (ещё и не то бу́дет)
ата-ана акылын тоту — приде́рживаться (слу́шаться) роди́тельского наставле́ния
3) в знач. нареч. акылга у́мственно, интеллектуа́льно, в у́мственном (интеллектуа́льном) отноше́нии (созреть, подняться); по уму́ (уму́-ра́зуму), умо́м ( быть выше или ниже кого)акылга бер чамарак алар — у́мственно они́ почти́ одина́ковы
акылга үсү — вы́расти (созре́ть) у́мственно
4) в функ. сказ. акылында вменя́емый спец. (преступник, подсудимый)•- акыл теше
- акылы сау
- акылга сау••акыл алдан йөрү — быть сообрази́тельным (сметли́вым, предусмотри́тельным, дальнови́дным, дога́дливым), быть спосо́бным предви́деть (предусмотре́ть)
акыл арттан йөри — ≈≈ за́дним умо́м кре́пок
акыл башка килү — см. акылга килү 1)-3)
акыл баштан китү — см. акыл китү 1), 2)
акыл белән эш итүчән — рассуди́тельный; толко́вый
акыл бизмәненә салу (салып үлчәп карау) — в голове́ (уме́) взве́шивать (взве́сить, прики́дывать/прики́нуть); см. тж. акыл белән уйлап карау
акыл булсын — пусть (э́то) бу́дет (послу́жит) уро́ком; э́то кому́ нау́ка (на бу́дущее); что́бы (впредь) непова́дно бы́ло ( кому)
акыл җиңеләю — см. акылга җиңеләю
акыл җитү — сообрази́ть ( что), догада́ться ( о чём), доду́маться ( до чего), умудри́ться, ухитри́ться
акыл ирешми — см. акыл җитми
акыл кергән — умо́м (у́мственно) вы́рос; умудрён ( жизненным опытом); в (при) своём (здра́вом) уме́; со свои́м умо́м
акыл кертү — см. акылга утырту 1)
акыл кушканча — по веле́нию ума́ (делать что, поступать как), по веле́нию (тре́бованию) рассу́дка
акыл өләшкәндә йоклап калган (йоклап биләмдә, урманда, мич башында калган) — см. акылсыз 1) а); акылга сай 1)>
акыл өләшү — см. акыл өйрәтү 2)
акыл сата башлау — ирон. зау́мничать, зау́мничаться
акыл сыеклану — прост.; см. акылга җиңеләю
акыл сыйдырмау — см. акылга сыймау
акыл утырту — см. акыл керү
акыл утыру — см. акыл керү
акылга зәгыйфь — см. акылга җиңел 1)
акылга муафыйк — см. акылга ятышлы 1)
акылга (акылы) үсмәгән — умо́м не вы́шел
акылга туймаган — см. акылсыз 1) а), 2)
акылга утыру — см. акыл керү
акылга яту — каза́ться (показа́ться, представля́ться) разу́мным (благоразу́мным, рациона́льным, логи́чным)
акылга өйрәтү — см. акыл өйрәтү
акылдан шашкан — см. акылдан язган
акылдан шашу — см. акылдан язу
акылдан ычкыну — прост.; см. акылдан язу
акылны алу — см. акылдан яздыру
акылны башка җыю — см. акылны җыю
акылны эчү — прост. ра́зум (ум) пропива́ть (пропи́ть)
акылны югалту — см. акылдан язу 3)
акылы бармакка урарлык (чорнарлык) та юк — ума́ ни на грош у него́
акылы кыска — ум ко́роток ( у кого)
акылы (акылга) сау — в себе́, в здра́вом уме́, в по́лном (здра́вом) рассу́дке
акылы эшли — голова́ ( чья) рабо́тает (ва́рит, сообража́ет)
акылың алтын икән — ирон.; шутл. ишь како́й, у́мный (у́мник, у́мница) (вы́искался, нашёлся), губа́ не ду́ра; ишь чего́ захоте́л (... куда́ махну́л)
акылы үзе белән — семь пя́тниц на неде́ле
- акыл алу- акыл белән уйлап карау
- акыл бирү
- акыл җитмәслек
- акыл җитми
- акыл иясе
- акыл йөртеп карау
- акыл йөртү
- акыл керү
- акыл сату
- акыл китү
- акыл өйрәтү
- акылга өйрәтү
- акыл сайлыгы
- акылга җиңел
- акыллы җиңел
- акылга җиңеллелек
- акылга җиңеләю
- акылга килү
- акылга сай
- акылы сай
- акылга сайлык
- акылга сыймау
- акылга таман
- акылы таман
- акылга таманча
- акылы таманча
- акылга утырту
- акылга ятышлы
- акылдан язган
- акылдан яздыру
- акылдан язу
- акылдан язып
- акылдан язар дәрәҗәдә
- акылны җыю
- акылы башында
- акылында
- акылы камил
- акылы төштән соң
- акылы үзе белән
- акылы үзендә
- үз акылы үзендә -
3 җитү
I неперех.1) в разн. знач. достига́ть/дости́гнуть, дости́чь, доходи́ть/дойти́; добира́ться/добра́ться; достава́ть, дотя́гиватьсяхәбәр җитте — дошли́ слу́хи, изве́стия
көчкә авылга җиттем — е́ле добра́лся до дере́вни
аның бурычы мең сумга җитте — его́ долг дости́г ты́сячи рубле́й
бу фикер сиңа барып җиттеме? — дошла́ э́та мысль до тебя́?
минем буем җитми — не могу́ дотяну́ться (букв. не хвата́ет ро́ста)
2) достига́ть/дости́чь (какого-л.) во́зраста, дожи́ть до (каких-л.) лет••кырыкка җитеп акыл кермәде — погов. до́жил до сорока́ (лет), а ума́ не на́жил
3) наступа́ть/наступи́ть, бли́зиться, приближа́ться ( о времени)яз җитте — наступи́ла весна́
ашарга вакыт җитә — приближа́ется вре́мя обе́да
4) в разн. знач. хвата́ть/хвати́ть, быть доста́точныммал азыгы язга кадәр җитәр — ко́рма для скота́ хва́тит до весны́
акчам җитә — у меня́ де́нег хвата́ет (доста́точно)
безгә шушы да җиткән — нам и э́того доста́точно
5) достава́ться/доста́тьсясиңа китап җиттеме? — тебе́ доста́лась кни́га?
6) созрева́ть/созре́ть, поспева́ть/поспе́ть (о хлебе, фруктах, ягодах)ашлыклар җитте — хлеба́ созре́ли
җиләк җиткәч кил — приходи́, когда́ поспе́ют я́годы
7) отраста́ть/отрасти́ ( о волосах)малайның чәче җиткән — у ма́льчика отросли́ во́лосы, ма́льчик обро́с
8) җитми разг. не хвата́ет ви́нтиков, не все до́маәллә җитми микән моның? — мо́жет, у него́ не все до́ма?
9) җитте, җитәр хва́тит! дово́льно!миннән җитәр! — с меня́ хва́тит (дово́льно)!
10) в знач. вспом. гл. обозн. полноту, завершённость действия или доведение его до концакуып җитү — догна́ть, поравня́ться (с кем-л.)
үсеп җитү — дости́гнуть совершенноле́тия, созре́ть (о девушках, юношах)
11) в знач. вспом. гл. с глаголами на -рга обозн. чуть было не состоявшееся действиеүләргә җиттем — (я) чуть не у́мер
••җитмәскә сүзең җиткәнче гүргә үзең җитәрсең — посл. пока́ до чо́кнутого что́-нибудь дойдёт, он тебя́ в моги́лу сведёт
13) в знач. прил. җитмәслек вместе с предыдущими существительными выражает чрезмерность какого-л. качества и его недостижимостьакыл җитмәслек эшләр — уму́ непостижи́мые ве́щи
күз күреме җитмәслек — необозри́мый
кеше көче җитмәслек — непоси́льный
•- җитә калды
- җитеп килү••җитеп арткан — дово́льно, за глаза́
II прил.; разг.җитеп тора (җитеп торыр) — хва́тит, дово́льно (и э́того)
1) совершенноле́тний, дости́гший зре́лостиҗитү кызлар — де́вушки-неве́сты
2) отро́сший, вы́росший, отращённый, дли́нный ( о волосах)җитү чәчле — с дли́нными волоса́ми, длинноволо́сый
См. также в других словарях:
җиңел — 1. Авырлыгы зур булмаган, авыр түгел, аз үлчәүле. Юка, нәфис (тукыма тур.) 2. Тиз, җитез хәрәкәт итә торган; киресе: авыр, салмак. Бернинди тоткарлыксыз, көчәнүсез булган, җитез җ. адымнар белән 3. Күп көч сорамый торган, ансат җиңелрәк эш табу.… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
тугызлык — 1. Тугыз цифры 2. Тугызны күрсәтә торган, тугыз саныннан торган 3. Комарлы кәрт уенының бер төре 4. күч. Акыл, аң белем икенче курска күчкән идем, тугызлык җитми башлады. ТУГЫЗЛЫКНЫ ВАКЛАУ – Чит телдә авырлык белән, сүзләрне ватып җимереп сөйләшү … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге